Rust in het wiel van de natuur

Om half drie sta ik op de landerijen rondom het klooster van de zusters trappistinnen in Oosterbeek. Ik ben er wel vaker geweest. Het is een modern gebouw, tot voor kort omgeven door stilte, rust, bomen en akkers. Nu worden de akkers langzaamaan omgevormd tot een begraafplaats in harmonie met Moeder Aarde.

Ik ben aan de late kant en de celliste op het boomomrande grasterras zal een laatste nummer spelen. Ze biedt ruimte voor een verzoeknummer. Ik loop snel op haar af en vraag The Carnival of the Animals: the Swan. Laat dat nu precies het nummer zijn dat zij zelf ook in haar hoofd heeft als laatste nummer!

https://hanamiritueelbegeleiding.nl/wp-content/uploads/2019/08/img_0839-1.mov

Aansluitend loop ik het klooster binnen, waar een monnik net zijn lezing afrondt. Ik hoor hem nog spreken over de verbinding, die zo wenselijk en nodig is, juíst in tijden van rouw en verdriet. En over het eeuwige wiel van leven, dood en wedergeboorte. Die verbinding en cirkel komen altijd samen in vertrouwen in de liefde. En in de rouwcirkels, die ik vanaf dit najaar organiseer.

De wandeling met de ecoloog over de velden van de begraafplaats is boeiend. Elk veld heeft de naam van een seizoen: lente, zomer, herfst en winter. Hij laat een levende libelle zien, het verschil tussen jonge en oude boerenzwaluwen en kunstige korstmossen. We hopen op een glimps van een koninginnepage en leren over de balts van de dwergvleermuis.

Ik sluit mijn bezoek af met een bezoek aan mijn uitvaartbloemencollega Florem et Art, die waanzinnig persoonlijke en duurzame afscheidsbloemstukken kan maken. En loop weg met het zonbeschenen beeld van een sereen houten Mariabeeld in de kapel naar haar genoemd.

Ja, dit is een prachtige plek voor rust in het eeuwigdurende wiel van de natuur. En mocht je een spreekster of ritueelbegeleider zoeken die daar passende woorden of rituelen bij bedenkt, dan houd ik me van harte aanbevolen!

Op hoge hakken naar de hemel

Toevalligheden bestaan niet (meer) in mijn leven. Het is eerder toe-val dat ik -en jij als de lezer van mijn blog- precies hier en nu deze boodschap krijg.

De afgelopen weken heb ik, dankzij mijn pijnlijke schouders en nek, alweer heel wat kwartjes mogen laten doorvallen. En vandaag trekt het universum aan de hendel. Ktsjing!

Ik weet niet meer precies welk kruimelpad ik volgde, maar een nieuwsbericht vandaag brengt mij ertoe Kijken in de Ziel met Laura Maaskant op te zoeken. Een studente, een schrijfster, een jonge vrouw met ongeneeslijke kanker.

Die aflevering vind ik niet. Maar wel één van De Verwondering, met hetzelfde meisje. Of meisje? Veel meer dan dat een oude (en wijze) ziel.

Want wat ze zegt en uitstraalt, hoe bijzonder! Ik deed er heel wat langer over dan zij, om die wijsheid te ont-wikkelen.

Twee dagen geleden overleed ze. Trok haar immer aanwezige kern van rust en vrede uit haar zieke lichaam. Het lichaam dat ze tijdens haar uitvaart wil eren in een feestjurk. Met de voeten in mooie schoenen, met hoge hakken.

Dat klinkt als buitenkant, passend bij haar fysieke leeftijd, die helaas niet meer dan 25 jaar is geworden. Maar haar binnenkant was, en is, tijdloos. Want daarvan zei ze, naar Etty Hillesum: ‘Ik ben al duizend doden gestorven en ook al duizend keer opnieuw begonnen.

En wat is dood? Dat je hart niet meer klopt, je pols verdwijnt en je adem stopt?

Geniet van de schoonheid van elk nu-moment, ze zijn zo mooi. De zon die opkomt, het vogeltje dat zingt, de hond die mij vragend en blij aankijkt. Leef!’

Ja, zo is inmiddels ook mijn stellige overtuiging. Er is maar weinig voor nodig om me écht gelukkig te voelen. En toch vergeet ik het soms. Omdat ik op zo’n moment niet helemaal in het hier en nu ben.

Dankjewel Laura, dat jij dit op deze tijdloze manier weer bij me binnenbracht. Vaar wel!

Onze Lieve Vrouwe van de Bloeiende Betuwe

Ik woon inmiddels vijftien jaar in de Betuwe. Maar het heeft me als ‘Zuid Limburgs’ meisje wel even gekost om te wennen. Toch is vandaag zo’n dag waarop ik me er helemaal huis voel.

Op de terugweg van een gesprek met nabestaanden kies ik voor de weg tussen de boerderijen door. Niet sneller dan de autoweg langs de Betuwelijn, maar wel korter en zeker leuker. Het zonnetje nodigt me ertoe uit. Plus het bordje ‘Onze Lieve Vrouwe van de Bloeiende Betuwe’.

Waar haar kapelletje staat, is de weg zo smal dat er maar één auto kan rijden, laat staan dat ik daar kan parkeren. Dus stop ik een eindje verderop en loop terug. Niet echt handig, op m’n hakken, maar ik heb t er voor over. En ergens brengt het wandelingetje me terug naar Zuid Limburg. Blauwe lucht, kwetterende vogels, blatende ooien en hun lammeren. En het heuveltje, waar de kapel op is gebouwd.

Al vaker ben ik langs dit kapelletje gekomen. Inmiddels weet ik dat het geen toeval is dat ik er op een dag als vandaag stop. Een van de steeds weer terugkerende onderwerpen in de gesprekken ter voorbereiding op een uitvaart van een oudere persoon in deze regio, is de Tweede Wereldoorlog. Om preciezer te zijn de operatie Market Garden en de evacuatie die daaraan vooraf ging.

Zo ook vandaag. Het was een gebeurtenis met grote consequenties voor de overleden mijnheer. Ik neem hem mee in mijn gedachten als ik het kinderkopjespad op de heuvel oploop.

In het kapelletje lees ik: In de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog werd er op deze plek man tegen man gevochten tussen de Britten en de Duitsers. In 1946 werd het kapelletje voor Maria gebouwd. Tot in de jaren zestig werd er jaarlijks een processie gehouden. En rond 4 en 5 mei wordt de kapel nog altijd druk bezocht.

In het gastenboek staan nog heel actuele reacties. Het ontroert me. Op deze plek, waar zoveel pijn en verdriet en geweld heeft geheerst, is het geloof in Maria nog springlevend. Het voelt als een lentesprankel in deze tijd van het jaar. Een sprankje vertrouwen en positiviteit, dat ik aantref in de week na een bloedige aanslag in Utrecht en een vreselijke verkiezingsuitslag.

Nee, de overleden mijnheer komt niet meer terug. Maar ik doe een klein gebedje bij Maria, dat de uitvaart die ik vanavond ga voorbereiden, er aan zal bijdragen dat zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen over een tijdje de zon weer zullen zien schijnen.

Sterrenstof op de wind

Het is niet echt wandelweer. Er staat een stevige westenwind en er drijven grote wolken, met zelfs hagelstenen erin, voorbij. Toch ga ik naar buiten. Even het hoofd leeg blazen.

Want dat zit vol. Met de voorbereidingen voor de uitvaart van morgen. Ik houd mijzelf voor dat die niet anders is dan de uitvaarten die ik hiervoor deed. Natuurlijk is geen enkele uitvaart hetzelfde. Maar mijn hart voelt dat deze nóg weer anders is. En fluistert dat af en toe in mijn oor.

Ze wilde gewoon vijftig worden. Is dat nu teveel gevraagd? Ik denk terug aan die bijzondere dag drie weken geleden, toen ik mijn eigen vijftigste verjaardag vierde.

Nee. Het is niet teveel gevraagd. En toch kon deze wens van mijn leeftijdsgenootje niet worden ingewilligd.

In het voorbereidingsgesprek met haar man, dochter, zoon en twee vriendinnen is gelachen. Misschien gewoon omdat dat ook zo bij haar paste. En intens gehuild.

Op mijn vaste plek in het bosje ga ik even zitten. De zon schijnt en voelt warm, door de wind en mijn regenjas heen. Als het begint te regenen, kan ik niet anders dan dankbaarheid voelen. Dat ik dit kan en mag. Ondertussen luister ik naar de muziek die morgen aan het eind gedraaid zal worden.

Als ik mijn uiterste best voor haar en haar gezin heb gedaan. Als haar gezin afscheid van haar neemt. En zij nog één keer zal dansen. Als sterrenstof zal dwarrelen op de wind.

Vrouwen van leven

Aan de voet van de
Boom van leven
Zitten drie vrouwen

Ze spinnen en weven

De eerste oud en wijs
Brengt een draad
Uit de bron

Naar de tweede
Vol vruchtbaar leven
Tot de draad

Naar de derde overgaat
Zij wikt en schikt
Over ons lot tot dood

Vandaag onze tijd
Snijdt zij met haar sikkel
Een draad van leven

Brengt zo Ziel
Terug naar Daar
Waar het leven begon

Aan de voet van de
Boom nabij die Bron
Zitten drie vrouwen

Ze spinnen en weven
Het eeuwige leven

Druppels regenboog

Ik zie je liggen
Zwartglanzend o zo zacht
Je ogen diep in mij

En ik denk terug aan
Toen jij kwam
In de lente van de liefde

Zomers lang vol zindering
Niets was ons te dol
Spelen, springen, sjouwen

Jouw herfst was lang
Maar enkel liefdevol
We genoten van elkaar

Tot ook de winter kwam
Koud en stil
Neemt zij jou nu mee

En als de zilveren draad
Tussen jouw lichaam en ziel
Is doorgeknipt

Zul jij licht van liefde
Zien aan de overkant
Vol druppels regenboog

Want als je overtocht
Van hier naar daar
Vloeien onze tranen bitterzoet

Dankjewel lieve, lieve, lieve Trees (mijn labrador-vriendin, 2004-2018)

Huilen om een hond

Afgelopen donderdag luister ik in de auto naar het verhaal van een vrouw, die na de dood van haar hond, een boek* heeft geschreven over de rouw die ze daarna maandenlang voelde. Ze vertelt dat ze wilde weten of dat normaal is, en ging op zoek naar deskundigen en bekende Nederlanders, om haar verhaal daarmee aan te vullen.

Na dat autoritje laat ik mijn hond Knoet uit. Het is, nóg steeds, zo’n dag waarop ik zonder klappertanden op blote voeten naar buiten kan. Zo bijzonder dat ik mijn voornemen om elke dag minimaal één blote-voeten-wandeling te doen, sinds april, nog steeds kan waarmaken.

Aan het eind van het grasveld waar ik altijd de balletjes van Knoet gooi, woont mijn huisarts. Ze komt net thuis en roept me gedag. ‘Nog steeds op blote voeten?’ vraagt ze me. Ik leg haar uit hoe blij ik ervan word, en dat ik de laatste tijd wel wat vaker verbaasde mensen tegenkom. ‘Gewoon blijven doen, je lichaam heeft vanzelf aan wanneer het te koud wordt’, is haar wijze raad.

En als ik terugloop naar huis, realiseer ik me dat ik iets wil doen met het interview op de radio en het gesprekje met mijn huisarts. Ik wil het verbinden aan mijn kennis over rituelen bij sterven en afscheid.

Want ook al zullen er talloze mensen zijn die niets begrijpen van blote-voeten-wandelingen of rouw om een huisdier, evenzovele snappen het wel. Zo wordt mijn idee geboren om rituelen bij sterven en afscheid ook bekend te maken bij huisartsen. En om te benoemen dat deze rituelen ook mogelijk zijn als er sprake is van verdriet of rouw om de dood van een huisdier.

De gedachte dat ik ooit afscheid moet nemen van Knoet, kan nu al tranen in mijn ogen brengen. Snel gooi ik hem, samen met het balletje van Knoet, heel ver voor ons uit. Want ik weet ook dat als het zo ver is, een ritueel mij zal helpen om het verdriet en het gemis een plekje te geven. En mijn leven zonder haar zal helpen helen.

* Vandaag staat er een artikel (Huilen om een hond) in Volkskrant Magazine over het boek: Dan neem je toch gewoon een nieuwe.

Rituelen van komen en gaan

Grote Zoon is gisteren twintig geworden. Zo’n dag brengt rituelen met zich mee. Slingers natuurlijk. Cadeaus, en taart. Voor mij is het ook altijd weer het moment om dat eerste fotoalbum uit de kast te halen en de herinneringen in te duiken.

Dit jaar misschien wel meer dan ooit. Want bij de herinneringen aan de geboortes van mijn kinderen zitten ook ervaringen met de dood. Al voelde dat toen niet zo. Maar nu ik steeds meer te weten kom over de voorchristelijke rituelen rondom sterven, dood en rouw in Noord West Europa (ik volg de opleiding Rouwvrouw) openbaart zich soms een nieuw en vaak een verdiepend bewustzijn.

Want alhoewel ik twee prachtige jongens heb gekregen die zich nu ontwikkelen tot mooie mannen, waren er ook heel verdrietige momenten in die tijd. Momenten waarop ik dacht dat het moederschap niet voor mij was weggelegd. Toen ik bloedend en met helse pijn in mijn buik, bij manlief achterop de fiets, in het donker op weg naar de vervangende huisarts moest bijvoorbeeld.

Ik weet nu dat er in zo’n situatie prachtige rituelen mogelijk zijn. Nee, ze hadden het zieltje dat mij verliet niet teruggebracht. Maar ze helpen het wel liefdevol naar een andere wereld. Als ik toen geweten had wat ik nu weet, had me dat ongetwijfeld troost gebracht. Rust. Geloof. Vertrouwen. Want dat is wat rituelen kunnen doen.

Wat je altijd al wilde weten

De vraag die ik best eens krijg, en die misschien wel valt in de categorie ‘altijd al willen weten, maar nooit durven vragen’ is ‘Wat doet een ritueelbegeleider eigenlijk’?

Een ritueelbegeleider is erin gespecialiseerd nabestaanden te helpen een uitvaart inhoudelijk vorm te geven. Er zijn uitvaartondernemers die dit in hun ‘pakket’ hebben, maar er zijn ook uitvaartondernemers die zich liever houden bij (de enorme hoeveelheid) praktische, administratieve en juridische handelingen die verricht moeten worden, en graag een ritueelbegeleider inschakelen voor het bedenken en uitwerken van de inhoud van de afscheidsceremonie zelf.

Omdat het veel werk is. Veel van de organisator vraagt. Omdat het een vak is. En omdat samenwerken meer brengt dan alleen werken. Omdat een goed en mooi afscheid belangrijk is voor nabestaanden.

Eigenlijk is ritueelbegeleiding al een heel oud beroep. Want er zijn parallellen te trekken met datgene wat een pastoor of een dominee deed en doet bij een uitvaartplechtigheid in de kerk. Echter, steeds minder mensen kiezen voor een afscheid in kerk, dus wat doe je dan? Er zijn ook verschillen met de pastoor en de dominee.

Het grootste verschil is vaak het niet-religieuze. Uiteraard kan een ritueelbegeleider zijn of haar eigen geloof hebben, en zegt het ook niets over de mate van spiritualiteit die een ritueelbegeleider ervaart in het leven of kan inbrengen in een afscheid. Maar waar bij een afscheid in de kerk toch ook het gedachtengoed van die kerk een belangrijke rol speelt (wat prachtig is als het ook bij de overledene en nabestaanden past), ligt bij een ritueelbegeleider de nadruk op het persoonlijke, wat dus niet religieus hoeft te zijn (maar het kán wel).

Wat was de rode draad in iemands leven, of misschien wel de minder grijpbare gouden draad? Is er een metafoor of symbool voor het geleefde leven? Iets dat, in een ritueel of misschien wel in de hele afscheidsceremonie vervlochten kan worden?

Ritueelbegeleiders kunnen ook worden ingezet als er bijvoorbeeld sprake is van complexe familieverhoudingen en de nabestaanden met een onafhankelijke ‘buitenstaander’ willen komen tot een mooi afscheid.

Ritueelbegeleiders hebben geleerd altijd aan te sluiten bij de nabestaanden voor wie ze werken. Maar bovendien zijn ze er in alle soorten en maten. Er is er dus altijd een die bij jou of jullie past.

Mocht je nog meer willen weten, neem dan gerust eens contact met me op. Ik vertel je er graag meer over!

Meedogenloos missen

Na het stille van jouw sterven
Volgde het ongeloof van het onverwachte en
Was daar ook het waardige wuiven

Gevolgd door een val van vorst
De tijd voor tranen plots gewist
Door een periode vol van pijn

Een waas van waanzin
Een scherm van scherpte
Een leven vol leegte

En meedogenloos missen

We wisten en weten
Dat voor alles een tijd is
Maar soms is er te veel, te snel

En nu, zoveel later
Is er ineens ruimte voor de regen
En tegen alle verwachting in

Straks
Misschien
Ooit

Een zuchtje zonneschijn